منطقه کوهمره سرخی و قله دلو

کوهمره سُرخی منطقه‌ای است کوهستانی و جنگلی در میانه سه شهر شیراز، کازرون و فیروزآباد. آخرین شاخه جنوبی جبال زاگرس به شمار می‌رود. محل زیست طوایف کوه‌نشین متعددی است که مهم‌ترین آن‌ها «سُرخی» است. (در گویش محلی «سُهری» گفته می‌شود.) ایل سُرخی مشتمل بر شش طایفه است به اسامی ناصرو، بُگی، دهدار، جهین، جبارزار، شکره.

آثاری که در منطقه به دست می‌آید نشان می‌دهد که کوهمره سرخی در عصر مفرغ مرکز تمدن مهمی بوده است. در تقسیمات اداری دوره ساسانی یکی از پنج منطقه عشایرنشین (رم) فارس بود و چون در مرکز فارس قرار داشت و مالیات آن مستقیماً صرف دیوان می‌شد به «رم دیوان» شهرت داشت. پس از اسلام فردی به‌نام حسین بن صالح ریاست منطقه را به دست گرفت و به «رم حسین بن صالح» معروف شد. قبیله «مسعودیان»، که در فارسنامه ابن‌بلخی ذکر شده، همین ایل سُرخی کنونی است. گویش کوهمره از گویش‌های کهن دوره ساسانی است و با گویش لری تفاوت اساسی دارد. بیش‌تر به گویش‌های لارستانی و دشتستانی شبیه است.

کوهمره از مراکز اوّلیه تشیع در ایران است. در زمان آل‌بویه شاهزادگان را برای تربیت نظامی به دست سران این منطقه می‌سپردند. در این زمان مرکز استقرار سُرخی «قلعه سُهری» بود که بقایای بنای عظیم این قلعه تسخیرناپذیر موجود است. در واپسین دوره آل‌بویه ریاست منطقه با فردی به‌نام «آزادمرد بن کوهستان کرد» بود. در زمان سلجوقیان، که سنیان متعصب بودند، سرکوبی بزرگ در کوهمره صورت گرفت. بسیاری از امام‌زاده‌‌هایی که در منطقه وجود دارد قبر عرفای شهید دوره سلجوقی است. در سال‌های اخیر تمامی سنگ قبر این بناها به سرقت رفته است.